Ο καπετάν Μιχάλης

Ο Καπετάν Μιχάλης είναι η σύγχρονη Ιλιάδα του Καζαντζάκη. Κρήτη, τέλη του 19ου αιώνα. Ένας επικός αγώνας εκτυλίσσεται ανάμεσα στους Έλληνες και τους Τούρκους, ανάμεσα στο Χριστιανισμό και το Ισλάμ.
«Από πατέρα σε γιο οι Κρητικοί περνούν το μίσος για τον Τούρκο, τον άπιστο που υποδούλωσε τα Βαλκάνια μετά την άλωση της Κωνσταντινούπολης: περίπου τέσσερεις αιώνες οργής, που διοχετεύεται σε εξεγέρσεις και σε σφαγές ξεκινούν και ξαναξεκινούν χωρίς ανάπαυλα. Το 1821 σφράγισε για τους γείτονές τους στην ηπειρωτική Ελλάδα την αφετηρία για την κατάκτηση της ανεξαρτησίας. Πότε, λοιπόν, θα ’ρθει κι η δική τους σειρά;»

Κάποιαν άνοιξη, εποχή της ανανέωσης, το ερώτημα αυτό περισσότερο από ποτέ δονεί τα νεύρα τους και δεν χρειάζονται και πολλά για να πάρει φωτιά η Κρήτη. Ο πασάς και ο μητροπολίτης, ο Τούρκος και ο χριστιανός αρχηγός αντιστοίχως, προσπαθούν να αποτρέψουν την πυρκαγιά. Γι’ αυτό, λίγο πριν από το Πάσχα του 1889, ανατίθεται στον Νουρήμπεη να καλέσει σε συνάντηση τον Καπετάν Μιχάλη, για να του ζητήσει να βάλει γνώση στον αδερφό του τον Μανούσακα, ο οποίος ήθελε, για χλευασμό, να βάλει ένα γάιδαρο μέσα στο τζαμί. Αλλ’ ο Νουρήμπεης, θέλοντας να καλοπιάσει τον καλεσμένο του, φωνάζει την όμορφη χανούμισσά του Εμινέ, για να τραγουδήσει προς τιμήν του: αυτό θα αποτελέσει τη σπίθα από την οποία θα ξεσπάσει ένα από τα πιο βίαια επεισόδια της πάλης ενάντια στους Τούρκους, που διεξάγεται από τους επικούς χαρακτήρες αυτού του φλογερού και ταραχώδους μυθιστορήματος, που είναι ένα από τα αριστουργήματα της ελληνικής λογοτεχνίας.»
(Από τη γαλλική έκδοση Nikos Kazantzaki, La liberte ou la mort, Plon, Paris 1956.)